Şam çeliği konusunda kesinlikle bir kavram kargaşası olmasın diye uğraşınız çok takdire şayan Kayahan Bey. Pattern weld terimi farklı tür çeliklerin (ki genelde nikel oranı yüksek bir çelikle karbon çeliğinin karışımı kullanılır) dövme kaynak yapılması ve tekrar tekrar kaynatılarak 80-120 katmanın üzerine çıkması sonunda belli bir motif oluşturacak şekilde işleme tabi tutulmasını tanımlıyor. Bu tarz üretim son yıllarda Amerika ve Avrupa'da çok popüler bir bıçak çeliği haline geldi. Hatta son zamanlarda kartuş içinde kuru kaynak (vakumlu ortamda dövülerek kaynatılmış) teknikle paslanmaz çelikler ve yüksek alaşımlı çelikler de kullanılmaya başlandı. Burada önemli olan kullanacağımız terimin yapılış yöntemini güzelce anlatabilmesi. İsterseniz dünya çapında genel kabul görmüş bu terimi birebir Türkçeye çevirelim:
Pattern: Motif, doku, örüntü, şekil, örgü, desen anlamında genel bir kelime. Sizin kullandığınız örüntü terimi aslında kelimenin en doğru çevirisi olsa da maalesef örüntü günümüz Türkçesine fazla nüfuz edememiş bir kelime ve "sokaktaki insan" bu kelimeyi bilmiyor. Bu yüzden herkesin daha kolay anlayabileceği "motif, desen veya doku" gibi kelimelere yönelmeliyiz. Motif türkçe bir kelime değil, her ne kadar Türkçede sık kullanılan kelimelerden biri olup "pattern" kelimesini birebir tanımlayabilmesine rağmen bence hiç bir şey bulamazsak kullanmamız gereken bir kelime...
Şekil aslında güzel bir Türkçe kelimemiz. Ancak daha çok bir objenin veya çizimin ana hatlarını belirliyor ve doğası itibariyle kasıtlı bir düzenlemeyi akla getiriyor. Halbuki "pattern weld"de ortaya çıkan şekiller kesinlikle tam olarak kontrolümüz altında değil, bire bir kağıda çizilmiş gibi biçim veremiyoruz (tabii bunu yapacak kadar ustalaşmış "Mozaik Damascus" yapanlar olsa da).
Desen de aynı şekilde kasıtlı ve birebir bir uygulamayı çağrıştırıyor, sanki çeliğin üstüne kesin şekiller işlemişiz gibi...
Doku kelimesi ise hem güzel bir Türkçe kelime, hem de organik oluşumları, üç boyutlu uzayda oluşmuş biçim ve düzenlemeleri tanımlıyor. "Pattern welded" çelik aslı itibariyle 3 boyutlu bir düzenlemedir, yani çeliği biraz daha incelttiğinizde, büktüğünüzde, veya kestiğinizde elde edeceğiniz şekil bir öncekinden tamamen farklı olacaktır. Bu açıdan bakılırsa bana en yakın kelime Doku dur "pattern'i tanımlayan...
Welded: Geçmiş zaman kaynaklama, kaynatma, birleştirme fiili. İngilizcede çok kullanılan ve aslen şam çeliğinin de yapımının ana metodu olan işleme "forge welded" denilmektedir. Türkçemizde bunun karşılığı vardır: Dövme kaynak. Bu açıdan bakılırsa "pattern weld" birebir çeviride "doku-kaynak" ya da "dokusal kaynak" gibi bir karşılık buluyor dilimizde. Bilemiyorum doğru bir yolda mıyım ama "doku-kaynak" veya "dokusal kaynaklanmış" terimleri baya hoşuma gitti. Benim getirebileceğim alternatif budur..
Saygılarımla,
Emre Kipmen