Gürz ve Bozdoğan

[Gokmen Altinkulp]

Gürz ve bozdoğanlar da ilgimi çeken konu. Osmanlı'da da Avrupa'da da çok tutuluyordu çünkü küçük ve kullanışlıydı ve zırhlıya karşı çok etkiliydi. Kılıç ile belki zırhı kesemezdiniz, ama gürz ile kesmenize gerek yok, rakibinize aktardığınız enerjiyle kemiklerini kırmanız veya kafaya bir vuruş ile kolaycana öldürmek mümkündü. Bu nedenle süvarilerin de çoğu zaman gürzü vardı, eğerin sağ ön tarafında hep görüyoruz minyatürlerde.

Bu konuyu daha açabilir miyiz?
Çeşitleri neydi? Gürz, bozdoğan?
Ağırlıkları, uzunlukları, denge noktaları ve diğer ölçüleri nedir?
Nasıl kullanılıyordu? Örn. uzağa fırlatıldığını da biliyorum, at meydanında yılanlı sütuna atarken bir minyatür var (yılan başları da bu şekilde gitti muhtemelen).

Aramızda belkide orjinal gürze sahip olan arkadaşlarımız vardır, acaba bilgi verebilirler mi?
Teşekkürler

Gökmen

[Sancar Özer]

Nejat Hoca'dan özetleyerek ve kendimden de ekleyerek aktarıyorum:

Vurucu silahlar olarak adlandırılan bu  silahlar Osmanlı'da ki adı Esliha-ı Darbe'dir. Topuz,gürz, şeşper, kamçı, döğen ve bozdoğan gibi farklı isimleri ve türleri bulunur. Kabaca baş ve sap olmak üzere iki kısma ayrılırlar. Baş kısımları genellikle demir, bronz, pirinç veya sağlam ağaçlardan, sap kısmı ise genellikle ağaçtan yapılır. Bunlar süvari ve yaya silahı olarak geniş kullanım bulmuştur.

Topuz veya farsça adıyla gürz küresel yahut armudi formda bir baş ve saptan oluşur. Baş kısmında 2-4 santim uzunluğunda konik veya primidal çiviler bulunabilir. Sap kısmı ise baş ile orantılı, 2-3 santim çapındadır. Elden çıkmaması için yuvarlak çıkıntılar ve küre ile sonlanabilir. Osmanlı'da uzun saplı ve ağır olanlarının gürz, hafif ve kısa saplılarının topuz olarak sınıflandırıldığı görülür. Ağır gürzler süvarilerce eyerin sol tarafında taşınır. Daha hafif topuzlar piyadelerce bele asılarak taşınırlar.

Gürz taşımak bir asalet ve iktidar simgesidir. Nitekim bu sebepler pekçok murassa ve altın kaplamalı tören topuzları yapılmıştır.

Şeşper: Farsça altı dilim demektir. (formu herkesçe malum)Bazı şeşperlerde dilimlerin ağzı keskinse de büyük kısmında kördür. Gürze nazaran daha hafiftir.

Döğen: Sapa uzun bir zincirla bağlı tek bir büyük baştan oluşan bir vurucu silahtır. Gavurun "flail"ine tekabül eder ve aynı onun gibi, (ve de nunçaku gibi) temelde adı üstünde tahılı kabuğundan ayırmaya yarayan bir tarım aleti olan "harman döven"den evrilerek bir silah haline gelmiştir.

Kamçı: Döğenden daha küçüktür ve tek sapa zincirlerle bağlı 5-6 santim çapında birden çok küreden meydana gelir. Dokuz kürelisine bozdoğan adı verilir. Küreler düz veya çivili olabilir. At üzerinde düşmana fırlatmak suretiyle de kullanılır. Fatih'in At Meydanı'nda yılanlı sütuna bozdoğan fırlattığı Hünername minyatürü meşhurdur. Ancak Yılanlı Sütun çok sonra 17.yüzyılda Evliya'nın rivayetine göre bir yeniçerinin tek kılıç darbesiyle kafalarını kaybetmiştir ve tılsımlı olan bu sütunun kırılmasıyla o zamana değin şehre giremeyen yılan, çıyan ve akrep gibi zehirli hayvanlar İstanbul'a yayılmıştır.

Lobut: 70-80 santim uzunluğunda, saptan başa doğru giderek kalınlaşarak baş kısmını meydana getiren, yekpare sert  ağaçtan yapılan bir vurucu silahtır. Bazılarının üzerinde 3-4 santim uzunluğunda demir çiviler de bulunur. Savaşlarda yakın dövüş silahı olarak veya at üzerinden fırlatılarak da kullanılır. Barış zamanında asayiş kuvvetlerince cop vazifesi görecek biçimde de kullanılmıştır. Nobut olarak da adlandırılır.

Matrak: Ağaç ve deriden yapılmış, vurucu silahlar eğitimi için talim silahıdır. At üstünde ve yaya olarak da kullanılır. Yakın dövüşte veya at üzerinden fırlatılarak kullanılır.

[Mergup Özkan]

Merhaba Arkadaslar,

Acaba bu Silah da bu Kategoride bulunmali?
Gürz veya Topuz?

mergup

[Mergup Özkan]

maalesef resim yüklemede sorluk cekiyor sistem aksama bir daha denerim...

[Kayahan Horoz]

Sancar Bey genel bilgileri aktarmış, ben de iki resim ekleyeyim.  Gerçi bu resimleri de bana Sancar Bey göndermişti ama herhalde sorun olmaz.   

Fotoğraflar Topkapı Sarayı Müzesi'nden...

[Mergup Özkan]

Merhaba Arkadaslar,

Acaba bu Silah da bu Kategoride bulunmali?
Gürz veya Topuz?

mergup

Resimler 1....

[Mergup Özkan]

resimler 2.

[Mergup Özkan]

resimler 3.

[Gokmen Altinkulp]

çok güzel resimler, teşekkürler.
Acaba yapabilir miyiz? Fiyatı ne olur?
Gürzüm olsun isterim, muhteşem bir silah. Hele bileğinizin hareketiyle atın hızı birleştimi inanılmaz güçler oluşuyordur.

Yine bir Polonyalı usta (nefret etçeksiniz artık Lehlerden.. ) bunları da yapıyor:
http://www.karabela.republika.pl/

[Sancar Özer]

Bu Leh gavuru bizim kültürümüzü bizden iyi yaşıyor maşallah...Zamanında Osmanlı bunlara arka çıktığından mıdır(Lehistan elçisi ne zaman gelecek meselesi), yoksa Altın Ordu akınları mıdır bu Polok kafirini bu kadar etkileyen bilinmez ama korkarım az biraz daha durursak hepten sahiplenecekler kılıcımızı, topumuzu tüfeğimizi  

Gökmen: Şaka bir yana şeşperleri gayet güzel; vakıa Osmanlı kılıçları biraz enli ve kısa ama hiç de fena değil. Hiç denedin mi performansları nasıl?

Bu arada gürz yapmak bir kılıç, bıçak yapmaktan daha kolay olsa gerek. Baş kısımları bronz veya başka bir madenden döküm, sapı da sağlam bir ağaçtan yapılabilir, veya iki bölüm de döküm olabilir. Veya daha kolayı iyi kurutulmuş sert bir ağaçtan bir lobut veya matrak da yaptırabilirsin.

Mergup: Gürz-topuz ayrımı biraz muğlak ama büyüklüğüne ve uzun sapına binaen gürz denilebilir senin resimlerdekine

[Mergup Özkan]

Mergup: Gürz-topuz ayrımı biraz muğlak ama büyüklüğüne ve uzun sapına binaen gürz denilebilir senin resimlerdekine

Iyi hatirlattin, elimde bir iki resim daha var idi...

[Sancar Özer]

Kendi namıma topuzdan çok şeşperler hoşuma gidiyor ama şu 2. resimdeki gibi murassa topuzları da ne zaman görsem Ömer Seyfeddin'in "Topuz" öyküsü geliyor aklıma 

[Gokmen Altinkulp]

Sancar bey,

Malımıza sahip çıkmazsak işte başkaları sahiplenir 
Lehler aslında sahiplenmiyor, kendi 17.yy savaş teçhizatlarının Osmanlı kopyası (veya çoğu zaman Osmanlı'dan satın alınmış) olduğunu biliyorlar. Zati Türk isimlerini kullanıyorlar, çok da komik telafuz ediyorlar örn. Buzdygan

O ustanın birkaç kılıcını elimde tuttum (biraz 'oynadım'), biri karabela, biri farklı bir polonya kılıcı.
Kılıçlar çoook güzel, çok iyi dengelenmiş, esnek, kolunun doğal bir uzantısı gibi.
Benim tanıdıklar antrenmanda kullanıyorlar sürekli. Yani her hafta sürekli kılıç kılıca vuruyor ve ağızlarında pek bir zarar görmedim.

Bozdoğan, şeşper vs çok ilginç, kılıç ile savaşan birinin bozdoğan kullanan birine denk geldiğini düşünün. Vuruş ve kontra hareketlerini düşünün, ikisi birbirine çarptığı an kılıcı tutması heralde çok güç olur. Hani 80li yıllarda çok moda olan her ofis masasında bir oyun vardı, misinalara bağlı sırada 7-8 tane metal top, birisini bıraktığınızda diğerlerine çarpıyor ve sonuncusu ayrılıyor.

Birde ağırlıklarını merak ettim, bilgisi olan var mı? Bazı yerde gürzün yuvarlak kısmının içi boş olduğunu okudum. Bunu yapmak sanıyorum çok daha zordur.

gökmen

[Sancar Özer]

Savaşta kılıca karşı topuz veya bozdoğanın karşı karşıya gelmesi sık olmaz sanırım zira kılıç 16.yy sonlarına kadar harp meydanında en son kullanılacak silahtır, balta, topuz, mızrak v.s. iş gördükten sonra kılıçlara geliyordu sıra; bir nevi günümüzdeki tabancalar gibi...Karşı karşıya geldiklerinde de kılıç kullanan herhalde rakibinin gürzü ile çarpıştırmaktan kaçınıp bir açığını arayacaktır. 

Esliha-i Darbe'nin ağırlıkları konusunda çok bilgili değilim maalesef, lakin günümüzde iddia edildiği gibi aşırı ağır olmasalar gerek, zira kullanması çok zor olurdu ve dengesi de uca doğru olacağından kullanan için pek iyi olmazdı sanırım. Osmanlı gürzlerine baktığımızda aşırı büyük başların olmadığını ve uzun sapların ve karşı ağırlıkların denge oluşturduğunu görüyoruz. Topuz başlarının kısmen de olsa içinin boş olması da mantıklı geliyor bu yüzden bana.