Bıçakçılık Terimleri

[Sancar Özer]

2.cilt de bitti çok şükür. Bulabildiğim maddeleri ekliyorum.



İlk iki ciltte umduğum hususları bulamasma da çok ilginç maddelere, terimlere rastladığımı zannediyorum. Sizler de okuyup görüş bildirirseniz sevinirim

[Bekir Çankırı]

Sevgili  Sancar .
 " KILIÇHANE "  başlığı altında   yazılanları okuyan  kaç kişi aynı  duyguları  yaşadı bilmiyorum  . ama  ben  sayende   o  zamanlar   kılıçhane içinde  " sanat mektebi  " adıyla  açılan   İstanbul  Sultanahmetteki sevgili  okulumun  ilk  temel  taşlarına  rastladım . Ve  eski  güzel günleri  bir daha  yadettim .
  Tekrar  içlerinde   yaşadığım  güzellikleri    hatırlatan  katkıların için  çok , çok  teşekkür  ediyorum 

[Sancar Özer]

Sağol Bekir Usta



Böylece nihayet Osmanlı Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü de bitti. Sıradakini alalım

[Sancar Özer]

Dr. Erkan Göksu'nun KUTADGU BİLİG’E GÖRE TÜRK SAVAŞ SANATI adlı makalesinden bazı ilginç terim ve kavramları içeren bölümleri dipnotları ile birlikte alıntılayarak buraya ekliyorum. Harp sanatı ile ilgili kısımlar ise Osmanlı Süvarisi Kılıç Teknikleri başlığında

"Ögdülmişâ€™e göre ihtiyatlılık ve uyanıklık (saklık), savaşta başarılı olmanın temel şartı olup
“uyanık begin askeri, ejderha kumandasında aslana binmiş kılıç kamçılı (kılıç kamçılıg)(40) orduya
benzer”(41).

Dipnot 40- Kutadgu Bilig’de kılıç kamçılıg şeklinde geçen bu silah, Divânu Lügâti’t-Türk’te “kılıç berke/kamçı” adıyla ve “içinde kılıç olan kamçı” olarak kaydedilmiştir (Kaşgarlı Mahmud, Divânu Lügâti’t-Türk Tercümesi, (Çev. Besim Atalay), I, TDK Yay., Ankara1988., s.417). Reşat Genç, bu silahın iki parça hâlinde olup kamçı sapının içerisine küçük bir kılıcın yerleştirilmesi suretiyle
yapıldığını ve savaşçıların her ihtimale karşı yanlarında bulundurduklarını söylemektedir (Reşat Genç, Karahanlı Devlet Teşkilatı,TTK, Ankara 2002., s.232)."

DTK'te de karşımıza çıkan bu silahın muhteviyatı üzerine daha önce de konuşmuştuk hatırlarsınız

Deva medeceğim...

[Sancar Özer]

Ahmet Nurullah Özdal'ın 2005 yılında yazdığı yüksek lisans tezi olan Selçuklu Coğrafyasında Türklerin Savaş Sanatı(11-14.yy) adlı eserde bulunan silahlar, zırhlar ve yapım teknikleri v.s. ile ilgili bilgileri  içeren kısımları buraya alıntılayacağım (harp sanatı ile alakalı kısımlar Osmanlı Süvarisi Kılıç Teknikleri başlığında):

[Sancar Özer]

Silah üretimi ve ticareti ile devamediyoruz:

[Sancar Özer]

Kitab-ı Dede Korkut'tan kılıçla ilgili birkaç terim:

Kılıcın gedilmesi: Kılıcın keskin ağzının diş diş olması, kırılması veya körelmesi.
“Çalışanda kara polat öz kılıcun gedilmesün”

Kılıcı hamayil kuşanmak: Kılıç kayışını omuzdan çaprazlama geçirerek kılıcı beline takmak. “... Kılıcınu hamayil kuşandı...”

Kılıç üşürmek: Çabuk ve üst üste kılıç vurmak.
 â€œ... olmaz ise ben sakalını tutayın siz kılıç üşürün paralan”

Kılıç yalmağı: kılıç ağzı, yalımı. Yalmağı düşmek: Kılıcın ağzının körelmesi.
 â€œkara polad öz kılıçlar çalındı... yalmağı düşdi.”

[Eylem Cengiz]

Hımm güzel ayrıntılar. Ben de biraz yorum yapayım.

Gedilmek --> Gedik

Üşürmek --> Düşürmek

İlki zaten bariz de ikincisi benim yorumum.

[Sancar Özer]

Güzel yakalamışsın Eylem  -^b

[Eylem Cengiz]

yalmak ve yalman arasında da bir ilgi olabilir mi acaba?

[Sancar Özer]

Yalmak bugün de bıçak ağzı manasında kullanılan "yalım" kelimesinin   Kitab-ı Dede Korkut zamanındaki (9 ila 10.yy olmalı) biçimi. Yalman ise yalım'ın farisi ekle çoğul haline getirilmişi yani yalımlar, ağızlar demek. Kılıcın bu uç bölümünde çift kesici ağız olmasına işaret ediyor.

Arkadaşlar siz de bu terim bölümüne katkıda bulunabilirsiniz; bir kitap v.s. okurken gözünüze ilişen konu ile ilgili bir terim, deyim v.s. olursa buraya yazın, tartışalım. İlla direk bıçakçılık veya kılıçlarla ilgili olması da gerekli değil kaynağın. Kılıcın hala kullanıldığı dönemlere ait birinci elden bir hatırat, tarih kitabı, edebi bir eser, menakıbname, gazavatname, bir şiir v.s. de olabilir. Kütüphanenizdeki kaynak eserlerin indeksinden kılıç, bıçak, demircilik, bıçakçılık v.s. diye bir bakın bakalım neler çıkacak?

[Sancar Özer]

...Kabalcı yayını Babürname

(s.251)

(Babür'ün küçük han dayısından bahsediliyor)

"Küçük Han dayım garip tavırlı bir adamdı. Kılıcına çok hakim ve cesurdu. Silahlar içinde en çok kılıca itibar ederdi. "Dilli topuz, topuz, küçük topuz, ay balta ve baltadan biri isabet ederse, ancak bir yere etki eder; ama kılıç isabet ederse ayağa kadar keser" derdi. Keskin kılıcını hiçbir zaman yanından ayırmazdı; ya belinde ya da elinde taşırdı."
...

Çok evvelce birincil kaynaklardan derleyip bu başlığa koymuş terminoloji bilgilerini gözden geçirirken yukardaki Babürname'den aktardığım metni görüp "dilli topuz" terimini hatırladım. Ozaman araştırmış ama manasını bulamamıştım. Şimdi yaptığım internette küçük bir araştırma "şeşper" yani altı dilimli topuzun Türkçe'deki ismi olduğunu gösterdi.

"şeşper :Dilli topuz ve soğancık denilen altı dilimli eski savaş Aleti. "

Her ne kadar çok sağlam bir kaynaktan olmasa da aklıma yattı doğrusu. Bugünden itibaren tersine aksi istikamette bir kaynak görmezsem bu silaha şeşper yerine dilli topuz diyeceğim. Zira Babürname gibi çok eski bir kaynakta bu şekilde geçtiğine göre çok uzun zamandır dilimizde olan bir terim bu...

[Sancar Özer]

Dün uyku tutmadı; Mustafa Uğurlu'nun Minyet-ül Güzat indeksini baştan sona okuyup Türk silahları ve harp sanatı ile ilgili kelime, kavram ve terimleri çıkarmayagiriştim ben de. Özellikle kılıçla ilgili olanlardan  önemli gördüklerimin altını kırmızı ile çizdim. Kabza başı, kuyruk, kılıç oluğu ve kılıcın üzerindeki harelenmelerle ilgili ilginç terimler çıktı. İtiraf edeyim eskiden bir ismini bile bilmediğimiz nesneler, kısımlar için artık farklı dönem kaynaklarından üçer, dörder terim bulmak ayrı bir keyif

[Sancar Özer]

Kurtuluş Öztopçu'nun California Üniversitesi'nde 1986 tarihinde yayınladığı Minyetül Güzat'ın ingilkizce çeviri metninin sonundaki Teknik terminoloji sözlüğünü ekliyorum. Yukardaki Mustafa Uğurlu'nun Türkçe indeksinden derlediğim terimlerle karşılaştırın bir bakalım. Çoğu terim Türkçe olduğuı için ve yukarda karşılıkları da mevcut olduğu için çeviri işine girmedim ama herhangi bir noktaya takılanlar için çevirebilirim. Gerçekten ilginç terimler mevcut